Ndikimet gjenetike dhe mjedisore në intelegjencë

Çfarë roli luajnë ndikimet gjenetike dhe mjedisore në përcaktimin e inteligjencës?
Kjo pyetje ka qenë një nga temat më të diskutueshme përgjatë historisë së psikologjisë dhe mbetet një temë e nxehtë e debatit deri më sot.
Përveç mosmarrëveshjeve për natyrën themelore të inteligjencës, psikologët kanë shpenzuar një sasi të madhe kohe dhe energjie duke debatuar mbi ndikimet e ndryshme në inteligjencën individuale. Debati përqendrohet në njërën nga pyetjet kryesore në psikologji: Cila është më e rëndësishme – gjenetika apo mjedisi?

A luan gjenetika apo mjedisi një rol më të madh në përcaktimin e inteligjencës?
Sot, psikologët pranojnë që edhe gjenetika edhe mjedisi luajnë një rol në përcaktimin e inteligjencës, por ajo që ndikon më së shumti në IQ indivuale është gjenetika.
Një gjë e rëndësishme për tu shënuar në lidhje me gjenetikën e inteligjencës është se ai nuk kontrollohet nga një “gjen i vetëm inteligjence”. Përkundrazi, është rezultat i ndërveprimeve komplekse midis shumë gjeneve. Tjetra, është e rëndësishme të theksohet se gjenetika dhe mjedisi ndërveprojnë për të përcaktuar saktësisht se si shprehen gjenet e trashëguara.Për shembull, nëse një person ka prindër të gjatë, ka të ngjarë që individi gjithashtu të jetë i gjatë.

Sidoqoftë, gjatësi e saktë që personi arrin mund të ndikohet nga faktorë mjedisorë siç janë ushqimi dhe sëmundja. Një fëmijë mund të lindë me gjene që përcaktojnë një lartësi përafërsishtë 1.85m, por nëse ai fëmijë rritet në një mjedis të privuar ku është i kequshqyer, ai nuk mund të rritet aq. Shprehja e gjenit do të jetë e limituar. Gjithashtu nese i mungon qasja në mundësi arsimore, ai mund të mos posedon një IQ të lartë, edhe pse trashëgon një gjen nga një prind me IQ të lartë.

Provat e ndikimeve gjenetike në inteligjencën

• Studimet tregojnë që binjakët e inteligjencës janë më të ngjashëm sesa ato të binjakëve vëllazëror (Plomin & Spinath, 2004).
• Vëllezërit e rritur së bashku në të njëjtën shtëpi kanë IQ që janë më të ngjashme se ato të fëmijëve të birësuar të rritur së bashku në të njëjtin mjedis (McGue & të tjerët, 1993).
• Frekuentimi i shkollës ka një ndikim në rezultatet e IQ (Ceci, 2001).
• Fëmijët që ushqehen me gji gjatë tre deri në pesë muajt e parë të jetës shënojnë më shumë në testet e inteligjencës në moshën 6 sesa fëmijët e moshës së njëjtë që nuk ishin ushqyer me gji (Kramer & të tjerët, 2008).

Përveç karakteristikave të trashëguara, faktorë të tjerë biologjikë, të tillë si mosha e nënës, ekspozimi prenatal ndaj substancave të dëmshme dhe kequshqyerja prenatale mund të ndikojnë gjithashtu në inteligjencën.

Atëherë, cilat janë disa prej ndikimeve mjedisore që mund të përbëjnë variante të inteligjencës?
Faktorë të tillë si familja, arsimi, mjedisi i pasuruar shoqëror dhe grupet e bashkëmoshatarëve të gjithë kanë qenë të lidhur me ndryshimet në IQ. Për shembull, studimet kanë treguar që fëmijët e parë kanë tendencë të kenë IQ më të lartë sesa fëmijët e lindur më vonë. Pse? Shumë ekspertë besojnë se kjo është për shkak se fëmijët e lindur së pari marrin më shumë vëmendje nga prindërit.

Përmblodhi dhe përshtati:

WWW.STUDENTET.MK